Tibb elmi daim cəmiyyətin həyatında özəl paya sahibdir. Təsadüfi deyil ki, “ağ xələt” sahiblərinə xüsusi ehtiramla yanaşılır. Çünki səhhətinizdə yaranan problemlərin çarəsini onlarda tapırıq. Günümüzdə səhiyyənin diqqətçəkən sahələrindən biri də nevrologiyadır. Bu mövzuda Ümid klinikasının nevroloqu Rauf Vəliyevlə söhbətləşdik.
 
-  İlk öncə ən çox yayılan nevroloji xəstəliklərdən danışaq
- Ən çox yayılan nevroloji xəstəliklər:
- Ağrı sindromları ilə osteoxondrozun nevroloji təzahürləri;
- Beyində kəskin və xroniki qan dövranı pozğunluqları ilə özünü göstərən serebrovaskulyar xəstəliklər;
- Samatoform vegetativ disfunksiyaları;
- Travmatik beyin zədəsindən sonra vəziyyət;
- Onurğa zədələrindən sonrakı vəziyyət və s.
 
-Epilepsiya xəstəliyi də nevroloji bölməyə aiddir. Maraqlı olan odur ki, hələ də bu xəstəliyin müalicəsi üçün insanlarımız xarici ölkələrə üz tuturlar.  Ümumiyyətlə, bu xəstəlik tam olaraq müalicə olunurmu? Olunursa, Azərbyacanda sözügedən xəstəliyin tam müalicəsi mümkündürmü?
 
- Epilepsiya beynin xroniki yoluxucu olmayan xəstəliyidir və dünyada təxminən 50 milyon insanı əhatə edir. Xəstəlik bədənin hər hansı nahiyəsində (qismən qıcolmalar) və ya bütün bədəndə (ümumi qıcolmalar) qısamüddətli qeyri-ixtiyari qıcolmalar kimi görünən və bəzən huşunu itirmə, bağırsaq və ya sidik kisəsinə nəzarətin itirilməsi ilə müşayiət olunan təkrarlanan qıcolmalarla xarakterizə olunur.
Tutmalar bir qrup beyin hüceyrəsində həddindən artıq elektrik boşalmasının nəticəsidir. Onlar beynin müxtəlif hissələrində baş verə bilər. Tutmalar kiçik yaddaş itkilərindən və ya əzələ spazmlarından tutmuş şiddətli, uzunmüddətli qıcolmalara qədər dəyişə bilər. Tutmaların tezliyi də ildə bir dəfədən az olmaqla gündə bir neçə dəfəyə qədər dəyişə bilər.
                                                     Səbəbləri
Epilepsiya yoluxucu deyil. Bir çox əsas xəstəliklərin patogenetik mexanizmləri epilepsiyanın inkişafına səbəb ola bilsə də, təxminən 50% hallarda onun etiologiyası naməlum olaraq qalır. Epilepsiyanın səbəbləri aşağıdakı kateqoriyalara bölünür: struktur, genetik, yoluxucu, metabolik, immun və naməlum etioloji amillər. Bunlara daxildir:
prenatal və ya perinatal dövrdə beyin zədələnməsi (hipoksiya və ya doğuş travması, aşağı doğum çəkisi);
anadangəlmə anormallıqlar və ya genetik anormallıqlar və nəticədə beynin malformasiyaları;
ağır baş zədəsi;
beyin kifayət qədər oksigen almadığı bir vuruş;
beyin infeksiyası, məsələn, meningit, ensefalit, neyrosistiserkoz;
bəzi genetik sindromlar;
beyin şişi.
                                                    Müalicə
Epilepsiya hücumlarının qarşısını almaq olar. Epilepsiya xəstələrinin 70%-ə qədəri antikonvulsanlarla düzgün müalicə olunarsa, nöbetsiz yaşaya bilər. Əgər epilepsiya xəstəsi iki il ərzində qıcolmalardan azaddırsa, müvafiq klinik, sosial və fərdi faktorlara əsasən antikonvulsanların dayandırılması nəzərdə tutula bilər. Tutmaların təkrarlanmasının ən etibarlı iki proqnozlaşdırıcısı tutmanın müəyyən edilmiş etiologiyası və elektroensefaloqrammada (EEQ) patoloji dəyişikliklərdir.
Təxminlərə görə, aşağı gəlirli ölkələrdə epilepsiya xəstələrinin təxminən dörddə üçü müalicə ilə əhatə olunmur. Bu sözdə "müalicə boşluğu"dur.
Bir çox aşağı və orta gəlirli ölkələrdə antikonvulsanların mövcudluğu olduqca aşağıdır. Son araşdırmaya görə, aşağı və orta gəlirli ölkələrdə dövlət sektorunda ümumi antiepileptik dərmanların mövcudluğu 50%-dən azdır. Bu müalicə almaq üçün maneə ola bilər.
Epilepsiya xəstəsi olan insanların çoxu mürəkkəb avadanlıqdan istifadə etmədən ilkin tibbi yardım səviyyəsində diaqnoz qoyula və müalicə edilə bilər.
ÜST-nin pilot layihələri göstərmişdir ki, epilepsiyanın diaqnostikası və müalicəsində ilkin səhiyyə işçilərinin xüsusi təlimi müalicə boşluğunu əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
Tibbi müalicəyə zəif cavab verən xəstələr cərrahi müalicədən faydalana bilərlər.
 
-Əsasən, xəstə özündə hansı əlamətləri hiss etdikdə nevropatoloqa müraciət etməlidir?
- Nevroloqa müraciət edilməli olan, simptomlar sinir sisteminin pozğunluqlarının həyəcan verici təzahürlərini ehtiva edir.
 
Əgər aşağıdakılarla qarşılaşırsınızsa, mütləq nevroloqa müraciət etməlisiniz:
 
- Tez-tez və şiddətli baş ağrıları;
- Miqren;
- Yuxu pozğunluqları (məsələn, yuxusuzluq, tez-tez oyanma və s.);
- Qulaqlarda səs-küy;
- Əldə ayaqda uyuşma və ya cingildəmə hissi;
- Boyun, kürək, bel ağrısı;
- Yaddaş pozğunluğu;
- Hərəkətlərin koordinasiyasının pozulması;
- Başgicəllənmə, huşunu itirmə, psixi pozğunluqlar.
 
- Ümumiyyətlə, xəstələr, xəstəliyin hansı mərhələsində həkimə müraciət edirlər? 
-. Çox vaxt xəstələr xəstəliyin inkişaf etmiş mərhələsində həkimə müraciət edirlər. Yəni xəstəlik başladı, bir müddət keçdi, sonra kömək üçün həkimə müraciət edirlər. Xəstəliyin artıq irəliləməsi zamanı deyil, xəstəliyin yeni başladığı bir vaxtda müraciət etmək lazımdır.
İnsan xəstəliyin zirvəsində həkimə müraciət etdikdə, o zaman müalicə prosesinin gecikə biləcəyini nəzərə almalıdır. Çünki o, kömək üçün gec müraciət edib.
 
- Bildiyimiz kimi ən çox müşahidə olunan xəstəliklərdən biri də yaddaşsızlıqdır. Sizcə bunun əsas səbəbəri nədən qaynaqlanır?
- . Yaddaşın pozulması (epizodik və ya daimi) demək olar ki, hər bir insana tanış olan və həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə pisləşdirə bilən ən çox yayılmış pozğunluqlardan biridir. Statistikaya görə, müntəzəm yaddaş pozğunluğu (müxtəlif dərəcələrdə) Yer kürəsinin bütün əhalisinin təxminən dörddə birinə təsir göstərir.
Yaddaşın pozulmasının səbəbləri
Yaddaş pozğunluğu müxtəlif amillərlə əlaqələndirilə bilər. Bu vəziyyətin ən çox yayılmış səbəbi ümumi psixo-emosional həddindən artıq gərginlik, narahatlıq və depressiya ilə əlaqəli astenik sindromdur. Bundan əlavə, somatik xəstəliklərdən sonra sağalma prosesində asteniya səbəbindən yaddaşın pozulması da müşahidə edilə bilər.
Ancaq yaddaş pozğunluqları daha ciddi mənşəli ola bilər: üzvi beyin zədələnməsi və psixi xəstəlik.
Beləliklə, yaddaşın pozulmasının aşağıdakı əsas səbəblərini ayırd edə bilərik:
- Stress və həddindən artıq iş, somatik xəstəliklər və mövsümi hipovitaminoz nəticəsində ümumi astenik vəziyyətlər;
- Alkoqolizm: yalnız beynin strukturlarında zədələnmələrə görə deyil, həm də alkoqolun qaraciyərə toksik təsiri və müşayiət olunan hipovitaminozla əlaqəli ümumi pozğunluqlara görə yaddaşın pozulması;
- Beyin qan dövranının kəskin və xroniki pozğunluqları: beyin damarlarının aterosklerozu, insult, beyin damarlarının spazmı və digər yaşa bağlı pozğunluqlar;
- Travmatik beyin zədəsi;
- Beyin şişləri;
- Alzheimer xəstəliyi;
- Ruhi xəstəlik;
- Həm genetik pozğunluqlarla (məsələn, Daun sindromu), həm də hamiləlik və doğuş zamanı patoloji şərtlərlə əlaqəli anadangəlmə zehni gerilik.

-Son zamanlar cəmiyyətimizi ən çox narahat edən məsələlərdən biri də intihardı.  Bir həkim kimi deyə bilərsinizmi intihara aparan yolların qarşısının alınması üçün hansı addımlar atılmalıdır?
-. Yaddaşın pozulması (epizodik və ya daimi) demək olar ki, hər bir insana tanış olan və həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə pisləşdirə bilən ən çox yayılmış pozğunluqlardan biridir. Statistikaya görə, müntəzəm yaddaş pozğunluğu (müxtəlif dərəcələrdə) Yer kürəsinin bütün əhalisinin təxminən dörddə birinə təsir göstərir.
Yaddaşın pozulmasının səbəbləri
Yaddaş pozğunluğu müxtəlif amillərlə əlaqələndirilə bilər. Bu vəziyyətin ən çox yayılmış səbəbi ümumi psixo-emosional həddindən artıq gərginlik, narahatlıq və depressiya ilə əlaqəli astenik sindromdur. Bundan əlavə, somatik xəstəliklərdən sonra sağalma prosesində asteniya səbəbindən yaddaşın pozulması da müşahidə edilə bilər.
Ancaq yaddaş pozğunluqları daha ciddi mənşəli ola bilər: üzvi beyin zədələnməsi və psixi xəstəlik.
Beləliklə, yaddaşın pozulmasının aşağıdakı əsas səbəblərini ayırd edə bilərik:
- Stress və həddindən artıq iş, somatik xəstəliklər və mövsümi hipovitaminoz nəticəsində ümumi astenik vəziyyətlər;
- Alkoqolizm: yalnız beynin strukturlarında zədələnmələrə görə deyil, həm də alkoqolun qaraciyərə toksik təsiri və müşayiət olunan hipovitaminozla əlaqəli ümumi pozğunluqlara görə yaddaşın pozulması;
- Beyin qan dövranının kəskin və xroniki pozğunluqları: beyin damarlarının aterosklerozu, insult, beyin damarlarının spazmı və digər yaşa bağlı pozğunluqlar;
- Travmatik beyin zədəsi;
- Beyin şişləri;
- Alzheimer xəstəliyi;
- Ruhi xəstəlik;
- Həm genetik pozğunluqlarla (məsələn, Daun sindromu), həm də hamiləlik və doğuş zamanı patoloji şərtlərlə əlaqəli anadangəlmə zehni gerilik.

- Əsasən bu aylarda insanların bəzilərində, halsızlıq və yorğunluq kimi hallar müşahidə olunur. Belə bir mənzərə həmin insanların fəal həyat tərzi keçirməsinə ciddi mənada təsir edir. Peşəkar həkim kimi siz bu qəbilədən olan xəstələrinizə, ümumiyyətlə, insanlarımıza hansı mesajları ötürmək istərdiniz?
 
Əsas tövsiyələr bunlardır:
- Vaxtında həkimə müraciət edin.
- Özünü müalicə etməyin.
- Profilaktik tədbirlər görün.
- Qan təzyiqinizə nəzarət edin.
- İldə 2 dəfə tibbi müayinədən keçin.
- Pozitiv düşünün.
- Az əsəbləşin.