III Reyxin reyxs-kansleri Adolf Hitler Tuvanın (tuvalılar türk xalqlarının uyğur qrupuna daxildirlər) nasistlərə müharibə elan etməsi xəbərini alanda o, sadəcə gülüb. Fürer bu ölkəni xəritədə belə tapa bilməyib. Amma bu gülüş tezliklə tamam başqa emosiyalarla əvəzlənib.
Hələ Böyük Britaniyanın baş naziri Uinston Çörçilin SSRİ-ni dəstəkləmək haqqında tarixi nitqini söyləməyə vaxt tapmamış Tuva Xalq Respublikası 1941-ci il iyunun 22-də Almaniyaya müharibə elan edib. Bu qərar müharibənin ilk dövrünün ən gözlənilməz diplomatik gedişlərindən biri olub.

Hələ Sovet İttifaqının tərkibində olmayan kiçik Asiya respublikası (rəsmi qoşulma yalnız 1944-cü il avqustun 17-də baş verib) dərhal nasizmə qarşı mübarizədə əhəmiyyətli köməklik göstərməyə başlayıb. Onlar sovet iqtisadiyyatını gücləndirmək üçün qızıl, süvarilər üçün minlərlə dözümlü at, yeməklə təmin etmək üçün mal-qara, əsgərlər üçün isti paltar, xəstəxanalar üçün dərman bitkiləri və s. yardım ediblər.
Qorxu bilməyən döyüşçülər
1941-ci il iyun ayının sonunda Tuvada genişmiqyaslı səfərbərlik başlayıb. İki il sonra Tuvanın paytaxtı Qızıldan 206 könüllü cəbhəyə gedib. Hərbi hazırlıqları olmayan döyüşçülər sinələrinə şaman amuletləri taxaraq çeviklik göstərib, nasistlərə ağır zərbələr vurublar. Tuva döyüşçüləri öz qədim adətlərinə uyğun hərəkət ediblər, bu da almanların nizami ordusuna qarşı təsirli olub.

Tuvalı könüllülərin əsas xüsusiyyəti onların təbiətlə və əcdadlarının adət-ənənələri ilə əlaqəsi olub. Uşaqlıqdan bəri oyuncaqlar əvəzinə ov bıçaqları ilə sərt şəraitdə oynayan türklər unikal döyüş taktikası seçiblər. 31 yanvar 1944-cü ildə, gecə saat 2 radələrində tuvalı atlılar qəfildən Derejnya kəndi yaxınlığında almanların mövqelərinə hücum ediblər. Bu cəsarətli basqının nəticələri hətta təcrübəli komandirləri də heyrətə gətirib. Tuvalı döyüşçülər nasistlərin 70 əsgər və zabitini öldürüb, üç hərbi texnika anbarı, yeddi minik və on dörd yük maşınını ələ keçiriblər.
Tuva könüllülərinin müttəfiq kimi xüsusi statusunu tanıyan komandanlıq onların ənənəvi döyüş üsullarına mane olmayıb. General Bryulevin xatirələrinə görə, bu, düşmən arasında xüsusi qorxu mühiti yaradıb və alman əsgərləri Tuva eskadronunun hərəkət zonasına girməkdən qorxublar.

1943-cü ilin dekabrından 1944-cü ilin martına qədər Tuva eskadronu genişmiqyaslı süvari basqınında iştirak edib. Kiyevdən Uman və Zemlyanski meşələri, Çartoriski bataqlıqları vasitəsilə Karpat dağlarına qədər Ukraynanın 80-dən çox yaşayış məntəqəsini azad ediblər.
Marşal Stalinə türklərin qəhrəmanlığından yazıb
Belə cəsarət nəticəsində türklər ciddi itkilərlə üzləşiblər. Marşal Georgi Jukov hərbi hazırlıqlarına baxmayaraq, çox riskli hərəkət edən Tuva süvarilərinin həddən artıq şücaəti barədə İosif Stalinə şəxsən məruzə edib. Marşal yazıb: “Əgər onlar bu cür etinasızlıqla döyüşməyə davam etsələr, müharibənin sonunda sağ qalan olmayacaq”.

Stalin bu məktuba xüsusi əmrlə cavab verib: “Onları qoruyun və birinci hücuma atmayın, yaralıları ehtiramla vətənə qaytarın”. Stalin bilib ki, vətənlərinə qayıdan canlı qəhrəmanlar öz xalqına Sovet İttifaqının rolundan, faşizm üzərində ümumi qələbənin əhəmiyyətindən danışacaqlar.
8-ci qvardiya süvari diviziyasının komandiri, qvardiya general-mayoru Pavlov Tuva könüllülərini həm müdafiədə, həm də hücumda inanılmaz mətanət nümayiş etdirən müstəsna döyüşə hazır döyüşçülər kimi xarakterizə edib. Müharibə illərində iyirmiyə yaxın tuvalı “Şöhrət” ordeninin sahibi olub, beş mindən çoxu orden və medallarla təltif edilib. Onlardan ikisi ali mükafata - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülüb.

//Musavat.com